Gehavend en Vernederd, 's-Hertogenbosch in de Tachtigjarige Oorlog

De geschiedenis van 's-Hertogenbosch tijdens de Tachtigjarige Oorlog wordt gedomineerd door het beleg en de inname van de stad in 1629. De capitulatie op 14 september 1629 aan stadhouder Frederik Hendrik vormde een ommekeer. 's-Hertogenbosch werd een Staatse in plaats van Spaanse vestingstad.

De stedendwinger werd in de Republiek triomfantelijk te paard als overwinnaar afgebeeld. Een populair rijmpje circuleerde in 1631 in de overwonnen stad tot ergernis van de Bossche calvinistische kerkenraad: 'Wy syn geraeckt uijt den vrijdom van Spanghien, Ende ghecomen onder de tirannie van Orangien.' Het einde van de oorlog in de Nederlanden was toen nog lang niet in zicht.

Men betrad een nieuwe fase, waarbij de jonge Republiek een strategisch overwicht kreeg en Spanje het financieel lastig had. De gehavende stad 's-Hertogenbosch daalde na 1629 af naar het niveau van een gewone Nederlandse stad, gelegen aan de rand van het belangrijkste gewest Holland. De stad werd een militaire front- en grensstad van de Hollandse tuin. Ze werd door Holland niet als gelijkberechtigd aanvaard, maar daarentegen vernederd tot een bijrol. De Bossche bevolking bleef in meerderheid katholiek en schikte zich jaren lang lijdzaam in deze nieuwe mindere status.